3 ліпеня-Дзень незалежнасці Рэспублікі Беларусь.

Станаўленне дзяржаўнасці

У Х – пачатку ХІІІ ст.ст.на землях Беларусі існавала некалькі дзяржаўных утварэнняў, з якіх найбольш значнымі былі Полацкае, Тураўскае, Наўгародскае і інш. першапачаткова гэтыя княствы ўваходзілі ў склад Кіеўскай Русі – своеасаблівай надзвычай шырокай сярэднявечнай Федэрацыі з пэўнымі адносінамі паміж князямі на пачатках сюзерэнітэту-васалітэту. Некаторыя з буйных княстваў у Х-ХІІ стст. сталі фактычна незалежнымі і кіраваліся прадстаўнікамі мясцовых дынастый.

З сярэдзіны ХІІІ да канца ХVIII ст. землі Беларусі ўваходзілі ў склад Вялікага Княства Літоўскага (ВКЛ). У сваім дзяржаўна-палітычным развіцці яно прайшло два асноўныя этапы: з сярэдзіны ХІІІ ст.да 1569 г., калі ВКЛ існавала як фактычна незалежная суверэнная дзяржава, з 1569 г. да канца ХVIII ст. – у складзе Рэчы Паспалітай як адна з двух асноўных складовых частак гэтай своеасаблівай Федэрацыі. Дзяржаўны лад Вялікага Княства Літоўскага ў канцы ХVI-ХVIII стст. прадстаўляў пачатковую форму саслоўнай (шляхецкай) дэмакратыі, першы крок на шляху да грамадзянскай супольнасці.

Пасля ўключэння ў склад Расійскай імперыі Беларусь не мела дзяржаўнага статусу. Гэта знайшло адлюстраванне ў афіцыйным яе назве: з 1840 г. – Паўночна-Заходні край. У дачыненні да Беларусі не было выдадзена спецыяльных законаў, якія вылучалі б яе як рэгіён, які знаходзіўся на асаблівым прававым становішчы. Этнічная тэрыторыя беларусаў з 1801 года ўваходзіла ў склад Мінскай, Магілёўскай, Віцебскай, Гродзенскай і Віленскай губерняў.

25 сакавіка 1918 г. ва ўмовах акупацыі Беларусі германскімі войскамі падчас Першай сусветнай вайны была абвешчаная Беларуская Народная Рэспубліка-нацыянальная буржуазна-дэмакратычная дзяржава. Аднак паўнавартаснай дзяржавай яна не стала: не мела Канстытуцыі, у ёй адсутнічалі дзяржаўныя межы, уласныя ўзброеныя сілы, Фінансы і іншыя атрыбуты дзяржаўнасці.

1 студзеня 1919 г. была ўтворана Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка (БССР). Канстытуцыя БССР абвяшчала, што ўся ўлада ў Рэспубліцы належыць Саветам рабочых, сялянскіх і салдацкіх дэпутатаў. З 1937 г. па 1996 г. вышэйшым органам дзяржаўнай улады з'яўляўся Вярхоўны Савет.

27 ліпеня 1990 г. Вярхоўны Савет БССР прыняў Дэкларацыю аб дзяржаўным суверэнітэце Беларусі. У жніўні 1991 г. ёй быў нададзены статус канстытуцыйнага закона. 19 верасня 1991 г. БССР перайменавана ў Рэспубліку Беларусь. У снежні 1991 г. кіраўнікі дзяржаў і ўрадаў Расіі, Украіны і Беларусі ў Віскулях (Белавежская пушча) падпісалі акт аб дэнансацыі саюзнай дамовы 1922 г. СССР спыніў сваё існаванне. Рэспубліка Беларусь стала незалежнай суверэннай дзяржавай.

Згодна Канстытуцыі Рэспубліка Беларусь – прэзідэнцкая рэспубліка. 10 ліпеня 1994 г. першым Прэзідэнтам Рэспублікі Беларусь абраны Аляксандр Рыгоравіч Лукашэнка. Вышэйшы заканадаўчы орган-Нацыянальны Сход, вышэйшы кантрольны орган-Канстытуцыйны Суд.

Пасля абвяшчэння незалежнасці Рэспубліка Беларусь выйшла на міжнародную арэну ў дзвюх якасцях: як новая незалежная дзяржава, якое ўзнікла ў выніку распаду СССР, і як еўрапейская краіна, маючая глыбокія гістарычныя традыцыі дзяржаўнасці. Рэалізаваўшы сваё натуральнае права на незалежнасць, Рэспубліка Беларусь прыступіла да будаўніцтва суверэннай дзяржавы, правядзення самастойнай знешняй палітыкі, накіраванай на ўмацаванне незалежнасці, уключэнне ў агульнаеўрапейскія працэсы, актывізацыю супрацоўніцтва з суседнімі краінамі і сусветнымі дзяржавамі. Фарміраваць самастойны міжнародны курс Беларусі давялося ў вельмі складаных умовах. Нягледзячы на ўсю складанасць міжнароднай абстаноўкі, Рэспубліка Беларусь здолела выбудаваць адносіны з навакольным светам, не адмовіўся ад сваімі нацыянальнымі інтарэсамі і прынцыпамі.

Найважнейшыя этапы вызвалення Беларусі: абарончая аперацыя Заходняга фронту летам 1941 г.; актыўная барацьба партызанскіх фарміраванняў і падпольшчыкаў на акупаванай тэрыторыі Беларусі; і, нарэшце, стратэгічная наступальная аперацыя "Баграціён", якая скончылася поўным разгромам варожых войскаў на беларускай зямлі. Агульнапрызнана, што па сваей працягласці, колькасці якія ўдзельнічаюць сіл і сродкаў, размаху і лютасьці ўзброенай барацьбы, палітычных і ваенных выніках гэтай бітвы не было роўных у Вялікай Айчыннай вайне.

Беларусы змагаліся на франтах Вялікай Айчыннай, вялі жорсткую барацьбу на акупаванай ворагам тэрыторыі. 1 млн.100 тыс. беларусаў знаходзілася ў шэрагах Чырвонай Арміі, 217 генералаў і адміралаў, выхадцаў з Беларусі, – на чале злучэнняў, якія вялі баявыя дзеянні з ворагам. Звыш 1,5 млн. жыхароў Беларусі, эвакуяваных ва ўсходнія раёны краіны, удзельнічала ў гераічнай працы савецкага тылу. Да лета 1942 г. на абарону працавала больш за 60 беларускіх прадпрыемстваў. 440 тыс. беларускіх партызан і падпольшчыкаў у найцяжэйшых умовах фашысцкай акупацыі вялі бесперапынную барацьбу з захопнікамі. За тры гады ўсенароднай партызанскай вайны было знішчана 500 тыс. салдат і афіцэраў фашысцкай арміі, 11 128 эшалонаў, 1323 кіламетры чыгуначных шляхоў. У гісторыі вызваленчых войнаў не было такога масавага партызанскага руху, якое разгарнулася ў Беларусі. У свеце Беларусь сталі называць "Рэспублікай-партызанкай".

За гераізм і мужнасць гораду Мінску прысвоена званне Героя, Брэсцкай крэпасці-званне крэпасць-герой.

Перамога дасталася дарагой цаной. Страты былі беспрэцэдэнтныя. Беларусь панесла самы адчувальны ўрон сярод усіх рэспублік. Па афіцыйных дадзеных, на яе тэрыторыі фашысцкімі захопнікамі было разбурана амаль 80 % гарадоў і раённых цэнтраў. Гітлераўцы знішчылі 9200 сёл і вёсак, 628 з іх спалілі разам з жыхарамі. З 9 млн.жыхароў Беларусі загінуў кожны трэці. Гітлераўцы знішчылі 2 млн. 220 тыс. чалавек, 380 тыс. сагналі ў рабства, больш за 800 тыс. байцоў і камандзіраў Чырвонай арміі загінулі на франтах Вялікай Айчыннай вайны.

У баях за вызваленне Беларусі ордэнамі і медалямі было ўзнагароджана каля 500 тысяч воінаў і народных мсціўцаў. Больш чым 600 воінскім і злучэнням былі прысвоены ганаровыя найменні гарадоў і рэк Беларусі. Усяго ж, пачынаючы з 1941 г., подзвігі 140 тысяч беларускіх партызан адзначаны ордэнамі і медалямі, а 87 найбольш вызначыліся прысвоена званне Героя Савецкага Саюза.